Inleiding
Niet vaak heeft de AIVD zo nadrukkelijk in de belangstelling gestaan als in het jaar 2018. Reden daarvoor was voornamelijk de aandacht voor de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017). In maart van dit jaar mocht de Nederlandse kiezer zich hierover in een referendum uitspreken.
Deze nieuwe wet, die per 1 mei 2018 in werking is getreden, is nodig om hedendaagse dreigingen het hoofd te bieden in een tijd waarin de samenleving in al haar facetten doordrongen en afhankelijk is van internettechnologie.
De Wiv 2017 is er ook om burgers de zekerheid te geven dat gegevens zo gericht mogelijk worden vergaard en alleen worden bewaard als zij van belang zijn voor ons werk. Overige data moeten direct worden vernietigd.
Ook toetst voortaan een onafhankelijke commissie de verzoeken om een bijzondere, inbreukmakende, bevoegdheid te mogen inzetten voordat wij daar daadwerkelijk toe kunnen overgaan.
Tot de inwerkingtreding op 1 mei hebben wij met grote inzet gewerkt aan het klaarstomen van de organisatie voor de wet. Toch heeft de implementatie van de wet een grotere impact dan vooraf gedacht.
Het kostte meer tijd en inzet om de waarborgen voor de burgers, waaronder de onafhankelijke toetsing vooraf en de behandeling van data, in de werkprocessen door te voeren, omdat dit diep ingrijpt op de kern van ons werk: het verwerven en verwerken van gegevens. Ons werk is hierdoor blijvend veranderd.
Tegelijk zijn de dreigingen die op Nederland afkomen complex en agressief. Vrijwel allemaal hebben ze een aanzienlijke digitale component.
Staten proberen besluitvorming te weten te komen en te beïnvloeden, bedrijfsgeheimen te stelen of hun (ex-)landgenoten te intimideren en te beïnvloeden. Ook trachten zij toegang te krijgen tot en zich in te nestelen in systemen voor vitale processen in ons land. Dit biedt hen de mogelijkheid om sabotage te plegen.
De aanhouding van zeven verdachten wegens de voorbereiding van een terroristische aanslag en enkele incidenten die zijn voorgevallen, geven aan dat ons land nog altijd een doelwit kan zijn van jihadistisch of radicaalislamitisch terrorisme.
Daarnaast verhardt het maatschappelijk debat doordat bevolkingsgroepen meer tegenover elkaar komen te staan. Er is sprake van een groeiend wantrouwen tegen de overheid, daarbij onder meer aangewakkerd door extremistische uitingen.
Ook proberen bepaalde radicale aanjagers groepen jonge moslims los te weken van de Nederlandse samenleving door hen daarvan afstand te laten nemen.
Dit alles speelt zich af tegen een steeds veranderend internationaal decor.
De situatie in het Midden-Oosten blijft gespannen en instabiel. De veiligheidssituatie in Irak en Syrië is nog altijd slecht. Het zogenoemde 'kalifaat' van de Islamitische Staat in Irak en al-Sham (ISIS) heeft vrijwel al zijn terrein verloren.
De terroristische dreiging is er niet minder om geworden. ISIS is ondergronds gegaan en slaagt er vrijwel dagelijks in om met aanslagen de regio te ontregelen. Ook Al Qaida is nog altijd actief en manifesteert zich meer en meer.
Bij de strijd in Syrië zijn ook in 2018 chemische wapens ingezet. In april verloren tientallen burgers het leven bij een aanval met chloorgas op de stad Douma.
De historische tegenstellingen tussen de grote spelers Iran en Saoedi-Arabië hebben een bepalende invloed op de geopolitieke situatie.
Het imago van de vooruitstrevende en moderniserende Saoedische kroonprins Bin Salman heeft een deuk opgelopen nadat de kritische journalist Jamal Khashoggi werd gedood in het Saoedische consulaat in Turkije. Voor Iran groeit de onzekerheid nu de Verenigde Staten zich hebben teruggetrokken uit het nucleaire akkoord. De Europese Unie blijft vasthouden aan het akkoord met Iran.
Het non-proliferatieverdrag dat afgelopen jaar 50 jaar bestond, staat onder druk vanwege de oplopende spanningen tussen mogendheden, afnemende steun voor internationale samenwerkingsverbanden en de protectionistische houding van diverse leiders.
In 2018 leek een directe nucleaire dreiging vanuit Noord-Korea te zijn afgenomen toen staatshoofden Donald Trump en Kim Jong-un elkaar de hand schudden en Noord-Korea bereid zei te zijn om nucleaire installaties te ontmantelen. De uitkomst van de besprekingen zijn erg onzeker.
Tussen Rusland en het Westen is de spanning onverminderd hoog. President Poetin probeert Rusland te positioneren als wereldmacht, ook om zijn positie in eigen land te versterken.
Hij tracht tweedracht te zaaien binnen de NAVO en de EU om zijn opponenten zo te verzwakken en gedraagt zich agressief richting de Baltische Staten.
De pogingen van de Russische militaire inlichtingendienst GROe om in het Verenigd Koninkrijk een oud-inlichtingenofficier te vergiftigen en om in Den Haag het netwerk van de Organization for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) te hacken, laten de brutaliteit zien waarmee deze dienst opereert.
Aan de andere kant van de wereld verkeert het grootste buurland van het Koninkrijk, Venezuela, in een diepe crisis. De deplorabele toestand waarin het land zich zowel politiek als economisch bevindt zorgt ervoor dat de bevolking ernstig te lijden heeft.
Dit heeft geleid tot miljoenen vluchtelingen, wat ook gevolgen heeft voor de stabiliteit van de gebieden binnen het Koninkrijk, Aruba, Bonaire en Curaçao.
Over al deze ontwikkelingen in de wereld om ons heen die van belang zijn voor het buitenlandbeleid van de Nederlandse regering hebben wij in 2018 meer dan 300 inlichtingenrapporten opgesteld.
Een aanzienlijk aantal diende ter ondersteuning van het lidmaatschap van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties de eerste helft van het jaar.
Vanuit al onze onderzoeken samen hebben wij ruim 900 schriftelijke producten opgesteld, waaronder ambtsberichten, inlichtingenberichten en -analyses, risicoanalyses, dreigingsinschattingen en informatiebeveiligingsadviezen.
Steeds vaker informeren wij de afnemers van onze producten ook mondeling over onze bevindingen.
De minister-president heeft in 2018 samen met de ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Defensie de prioriteiten vastgesteld voor de onderzoeken van de AIVD en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) voor de komende jaren.
Hierbij is ook nauw overlegd met de ministers van Justitie en Veiligheid en Buitenlandse Zaken.
Deze afspraken zijn opgetekend in de Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen en Veiligheid (GA). Hierin staat welke informatie de instanties nodig hebben van de AIVD en de MIVD om hun verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor de nationale veiligheid.
Beide diensten hebben hun eigen onderzoeksterreinen en focus. Deze GA wordt jaarlijks geëvalueerd.
Alle nationale en internationale ontwikkelingen tonen het belang van ons werk aan. Daarom heeft het kabinet voor 2018 en 2019 geld vrijgemaakt voor de groei van de AIVD.
Het afgelopen jaar hebben wij ruim 190 nieuwe collega's verwelkomd. In 2019 hopen wij 200 nieuwe medewerkers aan te trekken.
Ga terug naar de overzichtspagina van het AIVD-jaarverslag 2018