Toezicht en organisatie
Bij het bijzondere werk van de AIVD past bijzonder toezicht. Deze pagina gaat in op wat onze toezichthouders het afgelopen jaar vonden van ons werk, beschrijft de belangrijkste ontwikkelingen rond de Wiv 2017 en geeft een toelichting op de hechte samenwerking met de MIVD.
Toezicht op het werk van de AIVD
- Er zijn twee commissies die het werk van de AIVD controleren: de TIB en de CTIVD.
Omdat de onderzoeken van de AIVD geheim zijn, is goed toezicht cruciaal. Er zijn twee commissies die het handelen van de AIVD controleren: de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) en de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD).
De TIB controleert of de dienst de zwaarste bevoegdheden volgens de wet mag inzetten. Denk hierbij aan telefoontaps, het hacken van apparaten en het intercepteren van communicatie via satellieten en de kabel.
Dit doet de TIB voorafgaand aan de inzet van de bevoegdheid. Als de TIB de inzet van een middel niet rechtmatig vindt, wordt dat niet ingezet.
De TIB heeft in 2021 3,30 procent van de verzoeken tot inzet van deze bevoegdheden onrechtmatig bevonden.
De CTIVD controleert de rechtmatigheid van de gehele uitvoering van de wet. De CTIVD kan rechtstreeks in de AIVD-systemen. Ook moeten alle AIVD-medewerkers de door de CTIVD gevraagde informatie geven.
De CTIVD voert onderzoeken uit en onderzoekt klachten over ons handelen. Zij brengt openbare rapporten uit aan de Tweede en Eerste Kamer.
In 2021 publiceerde de CTIVD twee rapporten. Een rapport ging over de inzet van bijzondere bevoegdheden ter ondersteuning van een goede taakuitvoering door de AIVD en de MIVD.
Het andere rapport ging over het verstrekken van gegevens aan buitenlandse diensten met een verhoogd risicoprofiel.
De ministers van BZK en Defensie namen alle aanbevelingen in de rapporten over. De AIVD heeft de manier van werken verbeterd op aanwijzing van de CTIVD.
Hoe de AIVD voldoet aan de Wiv 2017 – onze licence to operate
- De AIVD werkte aan de verdere implementatie van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017).
- In 2021 is begonnen met de voorbereidingen voor wijziging van de wet.
In 2021 heeft de AIVD hard gewerkt aan de verdere implementatie van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017.
Die wet beschrijft welke bevoegdheden de dienst heeft en welke middelen de dienst wanneer mag gebruiken.
In 2021 heeft de dienst beleid verder gestandaardiseerd en de datahuishouding verbeterd. Dat gebeurde samen met de MIVD.
Ook werkte de AIVD met de MIVD een systematiek uit voor incidentmanagement en -melding. Hierbij is de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) in een vroeg stadium betrokken.
Ook langs andere lijnen hebben de diensten gewerkt aan zorgvuldige gegevensverwerking, namelijk ten aanzien van geautomatiseerde data analyse (GDA) en het betekenisregime, waarin gegevens terechtkomen die in het kader van datareductie relevant zijn verklaard.
De Wiv 2017 is sinds 15 juli 2021 op een aantal punten gewijzigd.
Die wijziging voorziet onder meer in een zo gericht mogelijke inzet van bevoegdheden en een verbreding van de meldplicht aan de CTIVD bij het delen van geëvalueerde gegevens.
De Evaluatiecommissie Wiv 2017 (ECW) onder voorzitterschap van Renée Jones-Bos, en de Algemene Rekenkamer brachten in 2021 elk een rapport uit naar aanleiding van de invoering van de Wiv.
De ECW deed een vervroegde evaluatie van de Wiv 2017. Dat was afgesproken in het regeerakkoord van het kabinet Rutte III.
'Het rapport beschreef het effect van de Wiv 2017 op de operationele slagkracht van de diensten. De conclusie is dat die slagkracht en de effectiviteit onder druk zijn komen te staan.'
De belangrijkste conclusie was dat de wet in het algemeen werkt zoals beoogd, maar dat deze op een aantal punten tekortschiet en moet worden gewijzigd. Bijvoorbeeld op het gebied van toetsing en toezicht en de omgang met bulkdatasets door de diensten.
Het rapport van de ECW doet daarom een aantal aanbevelingen voor een wetswijziging van de Wiv 2017. Het rapport van de ARK beschreef welk effect de Wiv 2017 had op de operationele slagkracht van de AIVD en de MIVD.
De conclusie is dat die slagkracht en de effectiviteit onder druk zijn komen te staan. Het kabinet heeft de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer en de ECW omarmd.
Naar aanleiding van de rapporten is een traject begonnen om te komen tot een nieuwe, toekomstbestendige wet. Dat zal meerdere jaren in beslag nemen. De contouren van de wetswijziging worden aan de Tweede en Eerste Kamer voorgesteld in een hoofdlijnennotitie.
De uitkomsten van de daaropvolgende parlementaire gedachtewisseling worden betrokken bij het wetsvoorstel tot wijziging van de Wiv 2017.
Ondertussen is besloten een aantal knelpunten versneld te adresseren via een spoedwet. Dat is nodig door de toenemende en urgente cyberdreiging tegen Nederland.
De tijdelijke wet moet de diensten op korte termijn meer armslag geven om effectief te kunnen optreden tegen landen met een offensief cyberprogramma.
Daarbij is een robuust stelsel van toetsing en toezicht geregeld, dat past bij het dynamische karakter van cyberonderzoek.
Samenwerking met de MIVD
- Door samenwerking helpt de AIVD Nederland veiliger te maken.
- Vooral de samenwerking met de MIVD is hecht: de diensten delen teams, dragen belangrijke boodschappen uit en trekken steeds meer processen gelijk.
Samenwerking hoort bij het hart van het werk van de dienst. De AIVD stelt op basis van zijn inlichtingenpositie partners in staat op te treden tegen dreigingen voor Nederland.
Juist met partners in onder meer de strafrechtketen, bij de overheid en in het bedrijfsleven, maakt de dienst Nederland veiliger.
Vooral de samenwerking met de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdient (MIVD) is intensief en hecht.
Hoewel beide diensten een eigen wettelijke taak hebben, treden ze beide op tegen de dreigingen van deze tijd, waarbij bijvoorbeeld spionage hand in hand kan gaan met economische dreiging of (verholen) militaire dreiging. Dat maakt samenwerking voor de hand liggend en noodzakelijk.
De diensten delen units die zich bezig houden met contraproliferatie, veiligheidsonderzoeken en cyberoperaties. Ook werken de diensten nauw samen in het onderkennen en tegengaan van dreigingen uit China en Rusland.
De diensten treden samen naar buiten om de maatschappij bewust te maken van actuele dreigingen. Begin 2021 publiceerden de AIVD en de MIVD samen met de NCTV het Dreigingsbeeld Statelijke Actoren, dat duidelijk maakt hoe andere landen Nederlandse veiligheidsbelangen bedreigen.
Later in het jaar vroegen de dienstleidingen van de AIVD en de MIVD samen aandacht voor digitale spionage door Rusland en China.
Afgelopen jaar werd de samenwerking met de MIVD ook intensiever op gebied van compliance - de AIVD en MIVD werken onder dezelfde wet en toezichthouder.
Meer processen zijn gelijkgetrokken en er wordt gewerkt aan het uniformer toegankelijk maken van data, zodat teams efficiënt kunnen samenwerken. De komende jaren zullen de diensten de samenwerking verder intensiveren.
Meer weten?
Voor meer informatie over deze aandachtsgebieden:
Of ga terug naar de overzichtspagina van het AIVD-jaarverslag 2021.