Dreigingen tegen Nederland urgenter in een wereld van grote onveiligheid

Steeds vaker zijn nationale dreigingen verbonden met internationale ontwikkelingen. Er is sprake van twee grote conflicten, er zijn tal van terroristische aanslagplots in Nederland en in het buitenland verijdeld, en Nederland is dagelijks doelwit van cyberaanvallen om te spioneren en economische voordelen uit te buiten.

Aan de grenzen van NAVO-grondgebied woedt nog altijd de grootste oorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Een oorlog waarbij Rusland nucleaire retoriek gebruikt. En waarbij de Russische opstelling tegen het Westen het afgelopen jaar alleen maar is verhard. Daar kwam in 2023 het conflict in Gaza bij. Een conflict dat bij verdere escalatie het Midden Oosten kan destabiliseren en van grote invloed kan zijn op de veiligheid van de wereld. 

Grijze zone tussen oorlog en vrede wordt strijdtoneel

De situatie is mede zo precair omdat de machtsbalans die er in de wereld lang was, uit evenwicht is geraakt. Veel landen proberen ten koste van andere landen hun positie te versterken. Dat is geen gewapende strijd. Maar er is wel conflict. En het raakt Nederland en zijn belangen. Landen voeren dat conflict door cyberaanvallen uit te voeren op zoek naar economisch voordeel. Door hier te spioneren, of zich te mengen in onze aangelegenheden. Soms met grote brutaliteit. Zo probeerde Rusland in 2023 ons publieke debat te beïnvloeden en heeft het de hand gehad in demonstraties in Nederland tegen westerse steun voor Oekraïne.

Extra inzet op China noodzakelijk

China tast het verdienvermogen van het Nederlandse bedrijfsleven aan door cyberaanvallen, gebruik van spionage, insiders, heimelijke investeringen en illegale export. Het ontdekken en voorkomen daarvan was niet voor niets één van de prioriteiten van de AIVD in 2023. Die acties staan niet op zichzelf. Het zijn voor China middelen tot een doel. Dat doel is één van de leidende wereldmachten te zijn. China is inmiddels daadwerkelijk in staat de verhoudingen in de wereld naar zijn hand te zetten. De gevolgen daarvan voor Nederland kunnen ingrijpend zijn. Daarom zal de AIVD zijn onderzoek naar de dreigingen uit China moeten intensiveren.

Dreiging van jihadisme neemt toe

Binnen Nederland nam de belangrijkste terroristische dreiging van het mondiaal jihadisme toe. Hoewel het aantal door jihadisten uitgevoerde aanslagen in Europa sinds 2017 afnam, heeft de AIVD elk jaar gewaarschuwd dat een trigger event zou kunnen zorgen voor een heropleving van de jihadistische beweging en een toename van de dreiging.

Precies dat is 2023 gebeurd. Er waren zelfs twee mobiliserende kwesties:  koranvernielingen in Nederland en andere Europese landen en het conflict tussen Israël en Hamas. Beide kunnen voor jihadisten en andere radicale moslims reden zijn om hier geweld te gebruiken. ISIS en Al Qaida probeerden daar op in te spelen met herhaalde oproepen aan aanhangers om in het Westen aanslagen te plegen. Westerse inlichtingen- en veiligheidsdiensten, waaronder de AIVD, ontdekten en verijdelden zeker een tiental aanslagplannen in Europa. In vier zaken zijn na een ambtsbericht van de AIVD in Nederland mensen aangehouden en dreigingen weggenomen.

Van rechts tot links verharding extremistische standpunten

We zagen bovendien polarisatie en onrust in de samenleving. Het conflict in Gaza is, zo kort na corona, wéér een onderwerp waarover mensen lijnrecht tegenover elkaar staan. Het maatschappelijk debat daarover is niet het werkterrein van de AIVD. Maar die polarisatie heeft ook invloed op extremistische en terroristische bewegingen in Nederland. Het conflict in Gaza heeft in 2023 heeft voor verharding van extremistische standpunten. En soms, zoals bij het jihadisme, droeg dat bij aan concrete of voorstelbare dreigingen.  Controversiële en overwegend antisemitische uitspraken van extremistische kopstukken, droegen bovendien bij aan angst bij de Joodse gemeenschap in Nederland.

Anti-institutioneel extremisten trekken zich terug in eigen parallelle samenlevingsverbanden

De AIVD stelt verder vast dat anti-institutionele extremisten in 2023 steeds meer met hun rug naar de samenleving zijn gaan staan. Gemeenten, de Belastingdienst, de politie en de rechtspraak worstelden hoe ze moeten omgaan met mensen die vinden dat wetten en regels voor hen niet gelden. De in april 2024 uitgebrachte brochure over de soevereinenbeweging in Nederland moet de overheid beter helpen omgaan met de groep. Waar dat nodig is met nuance. Waar het moet met urgentie. Een kleine subgroep van de anti-institutionele extremisten geniet in het bijzonder de aandacht van de dienst. Deze groep bereidt zich voor om geweld te gebruiken tegen de Nederlandse overheid en instituties – wat zij zien als de ‘kwaadaardige elite’.

Aanpak criminele netwerken zaak van nationale veiligheid

De AIVD ziet criminele ondermijning als een probleem voor de nationale veiligheid. De bescherming daarvan is een taak van de AIVD. De dienst deed in 2023 onderzoek naar criminele netwerken die de democratische rechtsorde bedreigen met extreem geweld, infiltratie en corruptie. Het onderzoek moet eraan bijdragen dat rechters, journalisten, bestuurders en Kamerleden hun werk vrijuit en veilig kunnen doen.

AIVD helpt organisaties bij het verhogen van weerbaarheid

We zien de laatste jaren een significante dreiging uit verschillende landen tegen onze economische veiligheid. We zien dat onder andere in vitale sectoren zoals de maritieme en financiële sector. De AIVD heeft daarom in 2023 geïnvesteerd in de onderwerpen kennisveiligheid, economische veiligheid en de bescherming van vitale belangen. Zo droeg de AIVD het afgelopen jaar verder bij aan het Loket Kennisveiligheid. Ook was de AIVD in 2023 betrokken bij de oprichting van het Ondernemersloket Economische Veiligheid, dat het aanspreekpunt bij de overheid voor kennisintensieve midden- en kleinbedrijven die vragen hebben over economische veiligheid.