Voor een veilig Nederland
Tegengaan van verwerving van kennis en goederen
Landen als Iran, Syrië, Noord-Korea en Pakistan zoeken in Nederland en andere westerse landen naar kennis en goederen die zij nodig hebben voor de ontwikkeling van hun programma's voor massavernietigingswapens (proliferatie) en overbrengingsmiddelen.
De Unit Contraproliferatie (UCP), een gezamenlijke unit van de AIVD en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), onderzoekt de wijze waarop deze landen proberen de benodigde kennis en goederen te verkrijgen en probeert dit te voorkomen. Daartoe is ook afgelopen jaar intensief kennis uitgewisseld met buitenlandse collega-diensten.
Ook wordt veel samengewerkt met Nederlandse partijen die een rol spelen bij de exportcontrole, zoals het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Douane. De UCP wordt regelmatig om informatie gevraagd over de aanvraag van een exportvergunning. Daarnaast heeft de UCP proactief diverse keren het ministerie van Buitenlandse Zaken geïnformeerd over pogingen om kennis en goederen voor wapens te krijgen.
De UCP geeft daarnaast voorlichting aan relevante partijen en bedrijven over de risico’s van betrokkenheid bij de verspreiding van kennis en goederen voor massavernietigingswapens en overbrengingsmiddelen. De UCP adviseert hen over wat zij kunnen doen om verdachte transacties te identificeren. Dit heeft in 2019 geresulteerd in de onderkenning van verscheidene verwervingspogingen waardoor deze zijn voorkomen.
In 2019 heeft de UCP over proliferatie en exportcontrole 17 ambtsberichten aan het ministerie van Buitenlandse Zaken uitgebracht.
Essentiële functies
De samenleving telt verschillende functies waarin kwaadwillenden de nationale veiligheid kunnen beschadigen. Die komen onder andere voor bij de Rijksoverheid, de Nationale Politie en bedrijven die een rol spelen in vitale processen. De functies worden door de betrokken minister aangewezen als vertrouwensfunctie.
De AIVD voert veiligheidsonderzoeken uit om te beoordelen of aan een (kandidaat-)vertrouwensfunctionaris een 'verklaring van geen bezwaar' (VGB) kan worden afgegeven. Ook door veiligheidsonderzoeken stelt de AIVD instanties in staat om hun verantwoordelijkheid voor de nationale veiligheid te nemen.
Op 1 oktober 2018 is de ministeriële regeling Unit Veiligheidsonderzoeken ingegaan. Dit is het kader om de Businessunit Veiligheidsonderzoeken van de AIVD en het Bureau Veiligheidsonderzoeken Defensie van de MIVD samen te laten gaan in een nieuwe Unit Veiligheidsonderzoeken (UVO).
Naast het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken is de UVO verder doorontwikkeld en zijn interne processen verder verbeterd en zoveel mogelijk gelijkgetrokken.
In 2018 is de elektronische Opgave Persoonlijke Gegevens (eOPG) beschikbaar gekomen voor een deel van de aanvragende werkgevers. In 2018 werd 4% van alle aanvragen via een eOPG ingezonden. In 2019 werd 63% van de aanvragen die via een eOPG ingediend kunnen worden (niet alle civiele partijen zijn nog aangesloten) bij de AIVD ingediend met de eOPG. Het gebruik van eOPG zorgt voor een snellere afhandeling van ingezonden aanvragen met minder (kans op) fouten.
De AIVD en de mandaathouders (Nationale Politie en Koninklijke Marechaussee (KMar)) hebben in 2019 gezamenlijk ruim 46.500 veiligheidsonderzoeken uitgevoerd naar personen die een vertrouwensfunctie (wilden gaan) vervullen. Dat aantal ligt iets hoger dan het aantal onderzoeken (ruim 44.000) in 2018.
Uitgangspunt is dat 90% van de veiligheidsonderzoeken binnen de maximale wettelijke beslistermijn van acht weken moet zijn afgerond. De AIVD voldeed met 93% aan deze doelstelling.
Om de doorlooptijden verder te verbeteren en de werkvoorraden te verlagen, zijn gedurende het jaar zowel vaste als tijdelijke medewerkers aangenomen. De effecten van deze personeelsuitbreiding zijn duidelijk zichtbaar in de laatste maanden van 2019 waarin de doorlooptijden en werkvoorraden op A-niveau sterk zijn verlaagd.
Naslag op verzoek van anderen
Naast de uitvoering van veiligheidsonderzoeken is er nog een vorm van screening die tot de taken van de AIVD behoort.
De AIVD doet in dat geval naslag naar bepaalde personen in de eigen systemen. Dit gebeurt op verzoek van anderen. Hierbij is te denken aan een verzoek van de minister-president om naslag naar een kandidaat-bewindspersoon.
Deze naslag in eigen systemen was niet expliciet als taak vastgelegd in de wet uit 2002. Met de invoering van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) is dit een zelfstandige taak geworden.
In 2019 heeft de AIVD 68 naslagen gedaan en over de uitkomsten daarvan ambtsberichten uitgebracht aan de betrokken instanties.
Rol in het Stelsel bewaken en beveiligen
De AIVD heeft, net als de MIVD, de Nationale Politie en de NCTV, een rol in het Stelsel bewaken en beveiligen. Dit stelsel is gericht op het veilig en ongestoord functioneren van hoogwaardigheidsbekleders, zoals politici en leden van het Koninklijk Huis, diplomatieke vertegenwoordigingen en internationale organisaties.
De essentie van het stelsel is dat niet alleen wordt gekeken naar concrete dreiging van bijvoorbeeld jihadistisch-terroristen en links- en rechts-extremisten, maar ook naar voorstelbare dreiging. Met risicoanalyses, dreigingsanalyses en dreigingsinschattingen stelt de AIVD de NCTV in staat om te beslissen over eventuele beveiligingsmaatregelen.
In 2019 heeft de AIVD dreigingsanalyses gemaakt van diplomatieke objecten en personen. Ook heeft de AIVD dreigingsanalyses aangeleverd ter voorbereiding op een aantal grote evenementen waaronder Koningsdag, de Nationale Herdenking, Veteranendag, Prinsjesdag en het Eurovisie Songfestival dat in 2020 plaats zou vinden.
Verder heeft de AIVD in het kader van de veiligheidsbevorderende taak overheidspartijen en betrokken organisaties geïnformeerd over concrete en voorstelbare dreigingen richting onder meer burgerluchtvaart, zeescheepvaart en andere (vitale) sectoren.
De AIVD heeft het afgelopen jaar in totaal 5 dreigingsanalyses en 27 dreigingsinschattingen opgesteld in het kader van het Stelsel bewaken en beveiligen.
Informatiebeveiliging
In 2019 was er een significante toename van aandacht voor informatiebeveiliging. Het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging (NBV) van de AIVD heeft expertise en advies gegeven aan onderdelen van de Rijksoverheid en vitale sectoren over beveiliging van vertrouwelijke en staatsgeheime informatie en het vergroten van de weerbaarheid.
Nationale Cryptostrategie
In 2019 is de Nationale Cryptostrategie vastgesteld. De strategie beschrijft hoe betrouwbare beveiligingsmiddelen voor zeer gevoelige informatie beschikbaar komen en hoe om te gaan met de zeer kwetsbare leveranciersbasis onder het aanbod van beveiligingsmiddelen. De strategie en werkplannen kwamen tot stand in samenwerking met andere departementen, het bedrijfsleven en kennisinstellingen.
5G
De AIVD heeft naar aanleiding van de toename van het aantal supply chain attacks door statelijke actoren en de impact hiervan op de nationale veiligheid, de Rijksoverheid geadviseerd maatregelen te treffen binnen de bestaande telecom-infrastructuur en de toekomstige 5G-infrastructuur.
De AIVD heeft in februari 2019 een brief gestuurd naar de minister van Justitie en Veiligheid en de staatssecretaris van Economische Zaken over de risico’s voor de nationale veiligheid en 5G.
De AIVD heeft met het Agentschap Telecom, de MIVD, de NCTV en het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) bijgedragen aan het in kaart brengen van de risico’s binnen de telecom-infrastructuur en de uitwerking van de door het kabinet in juli 2019 aangekondigde maatregelen.
Een van die maatregelen betreft het opzetten van een structurele samenwerking waarbij er structurele afstemming zal zijn tussen overheid en telecomaanbieders over onderkende risico's en mitigerende maatregelen voor de huidige telecom-infrastructuur en de toekomstige 5G-infrastructuur.
Bilaterale beveiligingsverdragen
De AIVD is in overleg met andere betrokken departementen de centrale autoriteit geworden voor bilaterale beveiligingsverdragen. Dit zijn verdragen waarin Nederland met een ander land afspraken vastlegt over de beveiliging van nationale gerubriceerde informatie die onderling kan worden uitgewisseld tussen Rijksoverheden of in het kader van buitenlandse opdrachten aan Nederlandse bedrijven (of vice versa), waar gerubriceerde informatie wordt gedeeld.
In 2019 is een beveiligingsverdrag tussen Nederland en België ondertekend en zijn onderhandelingen gestart met een aantal andere landen.
Activiteiten en resultaten
De AIVD heeft het afgelopen jaar 21 mondelinge presentaties gegeven aan belanghebbenden. Daarnaast zijn 39 schriftelijke producten met beveiligingsadvies uitgebracht.
Ga terug naar de overzichtspagina van het AIVD-jaarverslag 2019.