THEMAVERHAAL: Rusland bleef ook in 2023 de confrontatie met het Westen zoeken

Ruslands houding in 2023 maakt duidelijk dat het land in de nabije toekomst de confrontatie met westerse landen zal blijven zoeken. Rusland ziet zichzelf in een existentieel conflict met het Westen. Een conflict waarbij zijn invloedssfeer en status als grootmacht op het spel staan. De voor Moskou gewenste uitkomst is een wereldorde waarin Amerika niet de enige overgebleven grootmacht is. Ongeacht het verloop van de confrontatie zal het Russische regime alles doen om in het zadel te blijven. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat in de houding van het land snel iets zal veranderen. Ook niet als het conflict in Oekraïne in een impasse zou raken, of in de situatie dat er een staakt-het-vuren zou komen.

Rusland zocht in 2023 de confrontatie met het Westen op diverse vlakken. Dat had soms direct en soms indirect gevolgen voor Nederland. Om te beginnen gebruikte Rusland zijn voorraden gas en olie openlijk als politiek en economisch wapen. Rusland roerde zich ook diplomatiek. Vooral door westerse samenwerkings verbanden te ondermijnen of beconcurreren via alternatieve verbanden van (opkomende) mogendheden, zoals de BRICS, de SCO en OPEC+. Rusland probeerde in die verbanden een agendasetter te worden. (Lees meer over China’s rol in zulke overlegstructuren.)

Bovendien probeerde Rusland in 2023 voortdurend westerse landen in een kwaad daglicht te stellen, onderlinge eenheid te ondermijnen en de sfeer in samenlevingen te beïnvloeden. Dat deed Rusland openlijk en heimelijk. Daarbij speelde het in op maatschappelijke onzekerheden, pro-Russische of antiwesterse sentimenten die er in westerse samenlevingen waren. Zo vonden er in 2023 in verschillende westerse landen demonstraties plaats waarin Rusland de hand had, ook in Nederland. Deelnemers werden betaald om met voorgefabriceerde leuzen de straat op te gaan. De demonstraties waren vooral bedoeld om Russen (en sympathisanten) het idee te geven dat er in het Westen veel kritiek is op militaire steun aan Oekraïne.

Rusland probeerde in het Westen ook oorlogsmoeheid aan te wakkeren en het draagvlak te verkleinen voor steun aan Oekraïne. Het land benadrukt daarbij dat die steun (en de sancties tegen Rusland) de westerse burger geld kosten. Rusland concentreerde zijn heimelijke beïnvloedingsactiviteiten vooral op de grote Europese landen. Maar als Moskou ergens kansen ziet, is het opportunistisch genoeg om daar op in te spelen. Nederland blijft dus niet buiten schot. Bovendien kunnen beïnvloedingscampagnes tegen bondgenoten Nederland indirect raken. Ten slotte is Nederland in Ruslands vizier omdat er in Nederland belangrijke internationale organisaties zijn gevestigd. Onder meer organisaties die onderzoeken of Rusland in Oekraïne oorlogsmisdaden heeft gepleegd.

Nederland is mede daarom een belangrijk spionagedoelwit voor de Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Zij proberen hier aan informatie te komen over de keuzes die de overheid maakt over Rusland en Oekraïne, over de NAVO en de EU, en over de Nederlandse hightechsector. Rusland probeert ook te spioneren bij het Nederlandse leger en de defensie-industrie, omdat Nederland in 2023 veel (militaire) steun gaf aan Oekraïne.

De AIVD en MIVD verwachten dat Russische inlichtingenofficieren vaker zullen proberen te spioneren onder een dekmantel als zakenman of journalist. In het verleden deden Russische spionnen zich vaak voor als diplomaat, zodat ze een beschermde diplomatieke status hadden. Maar Nederland heeft de meeste Russische inlichtingenofficieren met zo’n dekmantel in 2022 uitgezet, en voert een effectief visumbeleid. Dat maakte het voor Rusland in 2023 moeilijker om in Nederland te spioneren.

Rusland zocht de confrontatie met het Westen ook in het cyberdomein. Kenmerkend voor Russische cyberaanvallen op Nederland en andere EU- en NAVO-landen, is dat die vooral een politiek en diplomatiek doel dienden. Russische hackers proberen met name in te breken op de informatiesystemen van de overheid, defensie en organisaties die betrokken zijn bij het maken van internationaal beleid. Russische cyberaanvallen in de EU en tegen NAVO-landen leken ook vaak bedoeld om meer te weten te komen over steun aan Oekraïne. In Oekraïne zelf voerde Rusland cyberoperaties uit om te spioneren, te beïnvloeden en te verstoren, en in enkele gevallen hoogstwaarschijnlijk om systemen te saboteren. De AIVD en MIVD hebben signalen dat Rusland in Oekraïne ook digitale middelen gebruikte om het eigen leger tactisch te ondersteunen bij grondoperaties. Russische hackers verstoorden dan bijvoorbeeld tijdelijk de Oekraïense communicatie.

Binnen Rusland kreeg president Poetin in 2023 voor het eerst te maken met een serieuze interne uitdaging: de muiterij van huurlingenbaas Evgeny Prigozhin, en zijn private military company Wagner. Prigozhin leek aanvankelijk weg te komen met zijn opstand. Maar op 24 augustus kwam hij om het leven bij een vliegtuigcrash. De toedracht daarvan kan niet onafhankelijk worden vastgesteld. Maar het wordt breed gezien als Poetins afrekening met hem.

Terwijl Moskou geconcentreerd was op de oorlog in Oekraïne, lijkt Ruslands autoriteit in andere voormalige Sovjetrepublieken minder vanzelfsprekend geworden. Behalve Oekraïne willen ook Moldavië en Georgië tot de EU toetreden. Armenië keert zich nadrukkelijker naar het Westen. En bij de inname van Nagorno-Karabach door Azerbeidzjan speelde Rusland geen rol. Dat betekent niet dat Ruslands invloed daar weg is. Veel landen in de regio kunnen nog voordeel halen uit hun relatie met Rusland. En ook een verzwakt Moskou heeft voldoende middelen om het staten in de regio moeilijk te maken.

Lees verder: 3. Dreigingen helpen voorkomen of wegnemen >>>

Terug naar Inhoud