Voorwoord

Toen ik in het jaarverslag van 2022 terugkeek op hoe de dreigingen tegen Nederland zich hadden ontwikkeld, sprong 24 februari eruit: de dag van de Russische inval in Oekraïne. Bij dat conflict is ook het afgelopen jaar een huiveringwekkend aantal slachtoffers gevallen.

Tragisch genoeg zal 2023 door veel mensen worden herinnerd om wéér een zwarte datum: 7 oktober, de dag dat Hamas een reeks schokkende aanslagen pleegde op een muziekfestival, op kibboetsen en op bases in Israël. Daarbij, en bij het conflict dat erop volgde in Gaza, verloren tot nu toe al duizenden mensen het leven.

Beide conflicten wierpen een schaduw over het jaar. Vanwege het leed dat erbij al is geleden, en omdat iedereen voorvoelt wat de gevolgen nog kunnen zijn bij verdere escalatie. In beide gevallen gaat het om conflicten die dan hele regio’s kunnen destabiliseren, zelfs voor de wereld een tijdperk kunnen brengen van grote onveiligheid.

De internationale betrekkingen zijn mede zo precair omdat de machtsbalans die er lang was, uit evenwicht is geraakt. Veel landen proberen hun positie te versterken, ongeacht de gevolgen voor andere landen. Dat doen ze door spionage, cyberaanvallen, het uitbuiten van economische voordelen en het opbouwen van wapenarsenalen.

Dat is geen gewapende strijd, maar het is wel degelijk conflict. Waarbij meer kansen ontstaan op botsingen en landen grotere mogelijkheden krijgen elkaar daarbij te beschadigen. Niet voor niets is deze periode omschreven als ‘de grijze zone’ tussen oorlog en vrede. Voor Nederland, dat zoveel van zijn vrede en welvaart dankt aan internationale handel en aan een wereldorde gebaseerd op regels, brengt dat grote risico’s met zich mee.

De grootste statelijke dreiging komt daarbij, naast Rusland, van China. China is inmiddels één van de leidende wereldmachten. Maar het is in die positie gekomen door bijna elk middel in te zetten: de AIVD waarschuwt al jaren dat China het verdienvermogen van het Nederlandse bedrijfsleven aantast door cyberaanvallen, gebruik van spionage, insiders, heimelijke investeringen en illegale export. Niet voor niets was het ontdekken en voorkomen daarvan in 2023 een van de prioriteiten voor de AIVD.

Door zijn economische en politieke macht is China bovendien in staat de verhoudingen in de wereld te veranderen. Veel landen betreuren dan ook dat China die positie in 2023 lijkt te hebben gebruikt om Poetin en zijn oorlog tegen Oekraïne af te schermen van gerechtvaardigde kritiek en maatregelen.

In een meer verbonden wereld zijn gevaren sneller dichtbij. Zo hadden de spanningen tussen de VS en China in 2023 gevolgen voor Nederlandse bedrijven, had Rusland – vanwege de oorlog tegen Oekraïne – de hand in demonstraties in Nederland, en zorgde het conflict in Gaza voor verharding bij extremistische en terroristische groepen hier. Het conflict in Gaza kan bijvoorbeeld voor radicale moslims een trigger zijn om aanslagen te plegen. En het gevaar van jihadistische aanslagen was in 2023 toch al groter, onder meer omdat terroristische organisaties Nederland beschouwen als legitiem doelwit, na koranvernielingen hier.

Voor de veiligheid van Nederland moest de AIVD in 2023 dus niet alleen een grote hoeveelheid dreigingen onderzoeken, maar ook dreigingen die vaak urgent waren. Illustratief daarvoor is dat de AIVD steeds vaker met spoed toestemming aan de minister moest vragen voor de inzet van een bijzonder inlichtingenmiddel om zo een potentiële dreiging tegen Nederland weg te nemen. Het aantal zogeheten spoedlasten steeg met 71% in een jaar.

Dat deed een groot beroep op de AIVD. En soms was de huidige inzet nog niet genoeg. Om Nederland op een robuuste manier te beschermen tegen dreigingen uit China bijvoorbeeld, zal de AIVD onderzoeken daarnaar moeten intensiveren. Hetzelfde geldt voor het onderzoek naar ondermijning van de democratische rechtsorde door criminele netwerken. Die relatief nieuwe dreiging – van onder meer aanslagen en liquidaties gericht tegen rechtspraak, journalistiek en openbaar bestuur – kan onze democratische rechtsorde van binnenuit uithollen.

Dit jaarverslag beschrijft behalve dreigingen ook wat de AIVD daartegen heeft gedaan. Dankzij inlichtingenonderzoek zijn tal van terroristische aanslagplots in Nederland en in het buitenland verijdeld, is spionage voorkomen, en kon Nederland waar nodig bestuurlijke, diplomatieke of strafrechtelijke maatregelen nemen tegen andere landen. Zo hebben de mensen van de AIVD Nederland veiliger gemaakt. Ik ben daar trots op.

Ook bemoedigend is dat de AIVD meer dan ooit met relevante informatie heeft kunnen bijdragen aan de weerbaarheid van de Nederlandse overheid, en aan die van bedrijven, kennisinstellingen en uiteindelijk burgers. Zij werken en leven in deze wereld en staan niet machteloos, ze hebben er ook invloed. Als ze goed zijn geïnformeerd kunnen ze soms juist keuzes maken die bijdragen aan de veiligheid ervan.