In een tijd van toegenomen spanningen hielp de AIVD Nederland voorbereiden op crisis en conflict

Het kabinet besloot in 2024 dat Nederland zich beter moet voorbereiden op crisis en conflict. In een tijd van grote spanningen geeft de AIVD de regering onafhankelijke inlichtingen over de veiligheidssituatie in de wereld. De AIVD onderzoekt buitenlandse spionage, sabotage en desinformatie en staat zo voor de nationale veiligheid.

De soort ontwrichting die het gevolg kan zijn van een verdedigingsoorlog met Rusland, mocht de NAVO worden aangevallen. Of de ontregeling die het gevolg kan zijn van succesvolle cyberaanvallen of de sabotage van gas-, water-, communicatie- of stroomnetwerken. Nederlandse burgers zouden het dan zonder stromend water, elektriciteit of warmte moeten stellen, mogelijk voor langere tijd.

Voorgaande jaarverslagen van de AIVD beschrijven hoe de wereld recent minder veilig is geworden. Zowel door militaire conflicten in Oekraïne en het Midden Oosten, waarbij veel landen betrokken kunnen raken, als door niet-militair conflict waarbij (groepen) landen ten koste van elkaar hun posities proberen te versterken.

Steeds meer landen raken betrokken bij een wedloop om kennis, technologie, wapens, grondstofmonopolies en economische voorsprong, die bepalend kan zijn voor de machtsbalans in de wereld. Spionage, desinformatie en cyberoperaties spelen daarbij een grote rol. Ook Nederland en Nederlandse bondgenoten zijn daarbij doelwitten.

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid stelde afgelopen jaar dan ook dat de tijd voorbij is waarin Nederland zich niet of nauwelijks zorgen hoefde te maken over de weerbaarheid van de maatschappij.

In het regeerprogramma is daarom het voornemen opgenomen de paraatheid van de Nederlandse samenleving snel te verhogen. Daarbij kijkt de regering onder meer naar succesvolle initiatieven in andere Europese landen.

De AIVD speelt een unieke rol in het versterken van de weerbaarheid van Nederland. Alleen de AIVD en de MIVD hebben de capaciteiten en bevoegdheden om de heimelijke activiteiten van andere landen te onderkennen en onderzoeken. De Nederlandse regering kan daardoor op basis van eigenstandige inlichtingen reageren op dreigingen.

Zo heeft de AIVD samen met de MIVD afgelopen jaar het dreigingsbeeld opgesteld op basis waarvan de regering (mede) plannen maakt om de weerbaarheid van Nederland te versterken. In dat beeld is meegewogen dat Nederland een digitaal knooppunt in de wereld is en dat het logistiek gezien de poort naar Europa is, cruciaal voor de NAVO.

Bovendien geeft de situatie extra gewicht aan de kerntaken van de AIVD. Juist bij niet-militair conflict tussen staten helpen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de nationale veiligheid van Nederland beschermen. Met sterke inlichtingenposities helpt de AIVD de regering begrijpen welke bedoelingen en plannen andere landen hebben, ook als die heimelijk zijn.

De AIVD helpt spionage en andere vormen van buitenlandse statelijke inmenging ontdekken en voorkomen. En de dienst heeft een speciale verantwoordelijkheid in het weerbaarder maken van de overheid en de vitale infrastructuur, en het voorkomen van investeringen en bedrijfsovernames die Nederland kwetsbaarder maken (themaverhaal ‘Meer dan ooit realiseerden bedrijven en overheden zich dat de wereld voor hen onveiliger is geworden’ daar dieper op in).

De AIVD gaat zich in het licht van de regeringsplannen ook bezinnen op de eigen manier van werken. De afgelopen jaren ontwikkelden dreigingen soms zo snel, dat de AIVD in korte tijd nieuwe onderzoeken moest beginnen en prioriteiten moest verleggen. Dat is uitdagend omdat goed onderzoek in de regel vraagt om zeer specifiek opgeleid personeel, en het tijd kost om inlichtingenposities zorgvuldig op te bouwen. Bij crises zou de AIVD nog sneller moeten kunnen overschakelen op andere prioriteiten, op een manier die zo weinig mogelijk ten koste gaat van andere lopende onderzoeken.

Als de veiligheidsketen, de samenleving, het bedrijfsleven en de overheid beter zijn voorbereid zijn op crises en conflict, is Nederland minder kwetsbaar en veerkrachtiger tegen dreigingen. Goede voorbereiding kan bovendien (digitale) aanvallen ontmoedigen.