Themaverhaal: Streven naar dominantie bepaalde China’s acties in 2024

China is de grootste dreiging voor de economische en kennisveiligheid van Nederland en een formidabele handelspartner tegelijk. In 2024 trad het Chinese regime harder op tegen Taiwan, hielp het de oorlog tegen Oekraïne in stand houden en probeerde het illegaal politieke besluiten in westerse landen te beïnvloeden.  Dat past bij China’s streven om de wereldorde te veranderen en uiteindelijk te domineren. Omdat China zo nodig elk onderdeel van de samenleving inzet, wordt de uitdaging voor de Nederlandse overheid en bedrijfsleven steeds groter.

De huidige leider Xi Jinping wil dat China in 2049 – als de Volksrepubliek honderd jaar bestaat – zoveel mogelijk economisch onafhankelijk is, en dat andere landen juist economisch afhankelijk zijn geworden van China. Ook wil het regime in de wereld de eigen antiwesterse en antidemocratische ideeën gemeengoed maken. China streeft ernaar de wereldorde te veranderen en die uiteindelijk te domineren.

In 2024 trad het regime dan ook harder op tegen Taiwan. China hield uitgebreide militaire oefeningen rond het eiland, in reactie op uitspraken van de nieuw verkozen Taiwanese president. Dat is onderdeel van China’s strategie om het eiland uiteindelijk onder zijn gezag te brengen.

Ook elders in de Zuid- en Oost-Chinese Zee trad China agressiever op in territoria die door andere landen worden geclaimd. Een crisis in de regio kan grote gevolgen hebben voor de economische en veiligheidsbelangen van Nederland. Want voor een handelsland als Nederland zijn de maritieme routes door de Zuid-Chinese Zee en de Straat van Taiwan erg belangrijk. Ook zijn Taiwanese bedrijven essentieel voor de productie van halfgeleiders.

China trok bovendien samen op met Rusland om ervoor te zorgen dat het Westen minder invloed krijgt in de wereld. De landen werkten politiek, economisch en militair nauwer samen, ook al hadden ze soms andere belangen. Hoewel China in principe geen wapens en munitie levert aan Rusland, leverden Chinese bedrijven wel degelijk dual-use goederen voor de Russische oorlogsindustrie, zelfs aanvalsdrones. Daarmee werd China een directe speler op het gebied van Europa’s veiligheid en een dreiging tegen Nederland en bondgenoten.

China en Rusland zijn bovendien belangrijke partners binnen de Shanghai Cooperation Organization (SCO) en binnen BRICS – internationale samenwerkingsverbanden die China en Rusland gebruiken om de invloed van het Westen in de wereld te verminderen.

China heeft grote behoefte aan hoogwaardige technologische kennis, omdat het land een leidende rol wil op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI), robotica, kwantum, landbouwtechniek en medicijnontwikkeling. Hoogwaardige kennis is ook nodig om de krijgsmacht te moderniseren en uit te breiden – wat in 2024 in hoog tempo doorging. Via zeer uitgebreide spionageprogramma’s probeerde China in 2024 aan hoogwaardige technologie en kennis uit westerse landen te komen. Daarvoor rekruteerde het regime westerse wetenschappers en werk- nemers van hoogtechnologische bedrijven. Ook voerde China zeer geavanceerde cyberaanvallen uit op zulke bedrijven. Nederland had daar veel mee te kampen. China vormt dan ook de grootste bedreiging voor de Nederlandse economische en kennisveiligheid. Economische spionage tast het verdienvermogen van Nederlandse bedrijven aan. De bescherming van kennis en technologie is daarom voor Nederland en Europa van groot belang.

In 2024 schreven de AIVD en de MIVD een cyberaanval op een Nederlands defensienetwerk voor het eerst direct en in het openbaar toe aan de Chinese staat. Uit de aanval blijkt de intentie om te spioneren bij de Nederlandse overheid en politieke doelwitten. Ook andere Europese landen attribueerden spionage(pogingen) in 2024 direct aan China. In zowel Duitsland, het Verenigd Koninkrijk als Polen zijn in 2024 mensen aangehouden op verdenking van spionage voor China.

Met deze activiteiten wil het regime de politieke besluiten van andere landen beïnvloeden, zodat die gunstiger uitpakken voor China. Het regime zet daarvoor ook Chinese emigranten in. Op basis van de Chinese wetgeving en whole-of-societybenadering kan iedere staatsburger, ook in het buitenland, gedwongen worden samen te werken met de Chinese overheid. Veel verschillende Chinese actoren kunnen bij zulke heimelijke beïnvloeding betrokken zijn. Het is daarom niet altijd duidelijk welke organisatie precies achter bepaalde activiteiten zit.

China probeerde niet alleen door spionage aan hoogwaardige kennis te komen, maar ook op legale, maar onwenselijke manieren. Onder meer door hightechbedrijven te kopen, of door studenten en wetenschappers te financieren die bij westerse kennisinstellingen gevoelige kennis kunnen opdoen. Als China op die manier meer hoogtechnologische kennis krijgt, kan dat de strategische kennisposities van Nederlandse kennisinstellingen ondermijnen. Het tast ook de veiligheidsbelangen, het verdienvermogen en de normen en waarden van Nederland aan.

Door China’s whole-of-societybenadering kunnen allerlei bedrijven en organisaties een dreiging voor Nederland zijn. Vooral op cybergebied dijt het speelveld daardoor steeds verder uit (lees meer daarover in het hoofdstuk Cyberdreigingen). Dat stelt de Nederlandse overheid en Nederlandse bedrijven voor de uitdaging om samen manieren te vinden om daar weerstand aan bieden.

Hoe de AIVD optreedt tegen economische spionage door China De AIVD onderzoekt de aard en omvang van ongewenste kennis- en technologieoverdracht naar China. Op basis daarvan helpt de dienst bedrijven en kennisinstellingen met strategisch belangrijke kennis en technologie weerbaarder te worden. Exportrestricties en screenings (zoals investeringstoetsing) kunnen bepaalde vormen van ongewenste technologieoverdracht tegen- houden. Daarom adviseert de AIVD betrokken ministeries over de ontwikkeling daarvan. Toch blijven statelijke actoren als China manieren vinden om misbruik te maken van het open karakter van onze wetenschap en economie. De AIVD doet ook onderzoek naar Chinese investeringen in Nederland en naar samenwerkingsovereenkomsten met organisaties die werken aan de vitale infrastructuur van Nederland. Dat helpt de strategische onafhankelijkheid van Nederland te beschermen