Themaverhaal: Een agressiever Rusland testte de vastberadenheid van het Westen

De Russische verstandhouding met westerse landen is afgelopen jaar verder verhard. Het Russische regime heeft hoogstwaarschijnlijk de hand in een reeks in het oog springende sabotage-operaties in Europese landen, bedoeld om angst te zaaien, onderlinge eenheid te ondermijnen en steun aan Oekraïne te ondergraven. Het Kremlin beschouwt Rusland als verwikkeld in een existentieel conflict met het Westen. Een conflict dat het land vooralsnog uitvecht met ‘greyzone’- tactieken als aanslagen en (cyber)spionage.

Het meest in het oog sprong in 2024 een reeks soms gewelddadige sabotage-operaties die westerse regeringen toeschreven aan Rusland. Zo hielden de regeringen van Tsjechië, Litouwen en Letland Rusland in 2024 verantwoordelijk voor aanslagen met brandbommen. Finland onderzoekt de betrokkenheid van een aan Rusland gelinkt schip bij ‘ernstige sabotage’ aan elektriciteitskabels en internetverbindingen. Polen verrichtte achttien arrestaties voor het plannen en uitvoeren van brandstichting in onder meer één van de grootste winkelcomplexen in Warschau. Ook de Britse autoriteiten hielden diverse mensen aan voor het plannen en uitvoeren van brandstichting bij bedrijven die een rol spelen in de westerse steun aan Oekraïne. De verdenking is dat dat in het belang van Rusland gebeurde. Duitse autoriteiten verdenken Rusland onder meer van het stichten van een brand in een staalfabriek, het vernielen van telecommunicatiekabels in de Baltische zee, het plannen van een moordaanslag op de directeur van een Duitse wapenfabriek en het (laten) plaatsen van een brandbom in een vrachtvliegtuig op de luchthaven van Leipzig.

De sabotage-acties waren veelal gericht tegen organisaties die betrokken zijn bij de oorlog in Oekraïne. Nadrukkelijk bleken militaire en logistieke doelen het doelwit. In Nederland hebben geen vergelijkbare incidenten plaatsgevonden, maar de AIVD en de MIVD hebben wel cyberoperaties en voorbereidende handelingen onderkend die mogelijk tot sabotage hadden kunnen leiden. En Nederland was en is voor Rusland een potentieel targetland. Onder meer omdat Nederland in 2024 aanzienlijke steun leverde aan Oekraïne, en omdat Nederland een transport- en informatieknooppunt is in Europa. (Lees meer daarover in het hoofdstuk ‘Spionage en statelijke inmenging in Nederland’)

De acties tegen Europese landen werden uitgevoerd door Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten. En door een uiteenlopende groep Russische of pro- Russische organisaties, netwerken en individuen in Rusland en in het Westen, inclusief criminelen. Soms werden zij door de inlichtingendiensten aangestuurd, soms boden zij zelf aan actie te ondernemen, wat lucratief voor ze kon zijn. Dat zorgde voor een ondoorzichtig en onvoorspelbaar samenspel.

Rusland probeerde met de sabotageacties westerse (wapen)leveringen aan Oekraïne te vertragen, angst en verdeeldheid te zaaien, steun aan Oekraïne te ondermijnen, en het wilde testen waar het Westen rode lijnen trekt bij Russische agressie op westers territorium. Het lijkt erop dat het regime daarbij patronen probeerde te ontdekken in de reacties van westerse landen. Dit kon Rusland helpen bij het maken van een strategie om steun aan Oekraïne zo veel mogelijk te verstoren, zonder een volwaardige militaire reactie uit te lokken.

Hoewel de sabotage-operaties verbonden waren aan de oorlog tegen Oekraïne, lieten ze zien dat het Russische regime die oorlog in 2024 zag als onderdeel van een breder conflict met het Westen. Volgens Moskou staat daarbij niets minder dan het voortbestaan van Rusland op het spel. Een einde aan de oorlog tegen Oekraïne zou daarom waarschijnlijk geen einde betekenen aan de vijandige houding tegen het Westen.

Ondanks grote verliezen aan mensen en materieel was Rusland in 2024 volledig toegewijd aan de oorlog tegen Oekraïne. De economie kreeg steeds meer trekken van een oorlogseconomie. Wapens kwamen binnen via Iran en Belarus. Noord-Korea leverde zowel wapens als soldaten. En via bedrijven uit China en enkele andere landen kon het Kremlin westerse sancties omzeilen. Ook was het draagvlak onder de bevolking groot en Putins oorlogspropaganda werd omarmd.

Het Russische regime hield de eigen bevolking en het buitenland voor dat Rusland een unieke beschaving is, met een normen- en waardenstelsel dat een alternatief is voor de door de VS gedomineerde westerse wereldorde. Moskou zegt die beschaving te moeten verdedigen tegen een agressief Westen dat Rusland wil destabiliseren en een nederlaag wil laten lijden. En dat daarbij maar één kan winnen. Daarom zou het conflict alomvattend en existentieel zijn.

Waarschijnlijk speelt een minder hoogdravende reden mee, namelijk dat het regime in het zadel wil blijven. Vooralsnog lukt dat. Putins regime is stabiel, al wordt dat afgedwongen met steeds meer repressie.