Leidraad aanwijzing vertrouwensfuncties
De Wet veiligheidsonderzoeken (Wvo) biedt de mogelijkheid om functies waarin de functionaris de nationale veiligheid kan schaden, aan te wijzen als vertrouwensfuncties.
De Leidraad aanwijzing vertrouwensfuncties geeft de beleidskaders aan om te bepalen voor welke functies een veiligheidsonderzoek noodzakelijk is en van welk niveau dit veiligheidsonderzoek moet zijn. Deze leidraad biedt een eenduidig kader voor de aanwijzing van vertrouwensfuncties. Het geeft de vakminister de handvatten om op uniforme wijze functies te onderscheiden van waaruit de nationale veiligheid gecompromitteerd zou kunnen worden.
Deze leidraad heeft betrekking op het aanwijzen van vertrouwensfuncties in het civiele domein. Vertrouwensfuncties in het militaire domein vallen onder de verantwoordelijkheid van de minister van Defensie, die hiervoor eigen aanwijsbeleid hanteert.
Veelgestelde vragen
Een vertrouwensfunctie is een functie waarbinnen de mogelijkheid bestaat om de nationale veiligheid te schaden. Vertrouwensfuncties komen voor in verschillende sectoren, waaronder de Rijksoverheid, de Dienst van het Koninklijk Huis, orderbedrijven, Hoge Colleges van Staat en bedrijven in de vitale sectoren. Voordat een kandidaat-functionaris kan starten in een vertrouwensfunctie, voert de AIVD een veiligheidsonderzoek uit naar deze kandidaat-functionaris.
Functies en organisaties die wettelijk zijn uitgezonderd van het aanwijzen van vertrouwensfuncties zijn:
- De leden van de rechterlijke macht die belast zijn met de rechtspraak
- De procureur-generaal bij de Hoge Raad
- De leden van het kabinet
- De leden van de Raad van State
- De leden van de Eerste Kamer
- De leden van de Tweede Kamer
- De leden van de Algemene Rekenkamer
- De Nationale ombudsman
- De substituut-ombudsman
- De leden van het College van Beroep voor het bedrijfsleven
Meer informatie over wat precies een vertrouwensfunctie is te vinden op de pagina over vertrouwensfuncties.
Een Verklaring van Geen Bezwaar is een verklaring van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (hierna: de minister van BZK) of de minister van Defensie dat uit het veiligheidsonderzoek geen informatie is gebleken die nadelig is voor de uitoefening van de vertrouwensfunctie. De werkgever kan de betrokkene vervolgens plaatsen op de vertrouwensfunctie.
De rol van de vakminister
De minister die direct of indirect de politieke verantwoordelijkheid draagt voor de organisatie waarin een vertrouwensfunctie moet worden aangewezen (verder te noemen: vakminister), wijst vertrouwensfuncties aan met een besluit. De vakminister doet dit in overeenstemming met de minister van BZK, die deze verantwoordelijkheid heeft gemandateerd aan de directeur-generaal van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). De bevoegdheid van de vakminister om vertrouwensfuncties aan te wijzen, kan eveneens worden gemandateerd.
De belangrijkste verantwoordelijkheden van de vakminister bij het aanwijzen van vertrouwensfuncties zijn het zorgvuldig doorlopen van het proces en de feitelijke aanwijzing van de functie als vertrouwensfunctie op basis van de aanwijsgronden. (zie stap 2 van het aanwijsproces) Dat betekent dat de vakminister ook verantwoordelijk is als een functie ten onrechte is aangewezen of juist niet is aangewezen.
De rol van de werkgever
Binnen de Wet veiligheidsonderzoeken wordt onder het begrip ‘werkgever’ verstaan: de functionele leiding binnen de organisatie die toegang geeft tot het te beschermen belang.
Definitie van het te beschermen belang: Alle aan de organisatie te relateren personen, informatie, informatiesystemen, materieel, goederen, imago en objecten, waarbij in geval van compromittering, of de mogelijkheid van compromittering, nadelige gevolgen, of een risico daarop, kan ontstaan voor de nationale veiligheid.
Om deze belangen te beschermen tegen potentiële dreigingen zijn verschillende beveiligingsmaatregelen mogelijk. Wanneer er na de genomen beveiligingsmaatregelen (zie stap 3 van het aanwijsproces) sprake is van resterende risico’s voor de nationale veiligheid, kan de werkgever een mogelijke vertrouwensfunctie aandragen bij de vakminister. De werkgever is verplicht om alle informatie die relevant is voor het mogelijke aanwijzen van een vertrouwensfunctie te delen. Zo kan de vakminister, in overeenstemming met de minister van BZK de juiste afweging maken.
Als er veranderingen in de organisatie zijn, heeft de werkgever de verplichting om te toetsen of deze veranderingen effect hebben op de aangewezen vertrouwensfuncties. Zie hiervoor ook de veelgestelde vraag over wat de werkgever moet doen met de vertrouwingsfuncties als er veranderingen zijn binnen de organisatie.
De rol van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties/de AIVD
De overeenstemming tussen de vakminister en de minister van BZK/de directeur-generaal van de AIVD zorgt voor de borging van het juiste afwegingsproces en voor uniformiteit in het aanwijsproces door de verschillende vakministers. Hiertoe dient de vakminister desgevraagd informatie te verstrekken aan de minister van BZK over het genoemde afwegingsproces. Tevens adviseert het ministerie van BZK/de directeur-generaal van de AIVD over de vaststelling van de vertrouwensfuncties.
Nadat de vakminister de functies heeft aangewezen, is de AIVD verantwoordelijk voor het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken naar personen die deze functies (gaan) bekleden.
Een Verklaring van Geen Bezwaar wordt in beginsel afgegeven voor een specifieke functie op basis van kwetsbaarheden. Op het moment dat een persoon met een Verklaring van Geen Bezwaar een andere vertrouwensfunctie bij dezelfde of een andere werkgever gaat vervullen, is er in principe een nieuw veiligheidsonderzoek nodig. Onder voorwaarden is het echter mogelijk om van vertrouwensfunctie te wisselen zonder dat een nieuwe VGB nodig is. Dit wordt ook wel functieclustering genoemd. Hieronder wordt aangegeven bij welke voorwaarden functieclustering mogelijk is.
Rijksoverheid
Vanwege de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra, 1 januari 2020) is niet het departement de werkgever van een ambtenaar, maar de Staat der Nederlanden (Sector Rijk). Deze verandering in de wet maakt het voor de ambtenaren mogelijk om hun Verklaring van Geen Bezwaar ‘mee te nemen’ naar een functie met een vergelijkbaar veiligheidsmachtigingsniveau.
Er zijn vier voorwaarden waaraan moet worden voldaan om functieclustering mogelijk te maken:
- De betrokkene moet een Rijksambtenaar zijn, ook in de nieuwe functie;
- De afgegeven VGB voor de huidige functie is op het moment van de overstap nog geldig;
- Het niveau van de nieuwe vertrouwensfunctie is gelijk aan of lager dan het niveau van de huidige vertrouwensfunctie;
- Er is sprake van een directe overstap van de huidige naar de nieuwe vertrouwensfunctie.
De werkgever moet hiervoor ook een actuele registratie bijhouden met de bezetting van de vertrouwensfuncties en de afgiftedata van de VGB’s. Het staat de nieuwe werkgever altijd vrij om toch een hernieuwd veiligheidsonderzoek aan te vragen voordat de werknemer start met de nieuwe functie.
De ambtenaren van de volgende ministeries zouden hun VGB in beginsel kunnen meenemen binnen de Sector Rijk:
- Ministerie van Algemene Zaken
- Ministerie van Asiel en Migratie
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
- Ministerie van Buitenlandse Zaken
- Ministerie van Economische Zaken
- Ministerie van Financiën
- Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat
- Ministerie van Justitie en Veiligheid
- Ministerie van Klimaat en Groene Groei
- Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur
- Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
- Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
- Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening
Ook alle ambtenaren van de colleges als bedoeld in artikel 1.1 van de Comptabiliteitswet 2016 zouden hun VGB in beginsel kunnen meenemen binnen de Sector Rijk:
- Algemene Rekenkamer
- De Nationale Ombudsman
- Eerste Kamer der Staten-Generaal
- Kanselarij der Nederlandse Orden
- Raad van State
- Tweede Kamer der Staten-Generaal
Enkele categorieën van bij de Rijksoverheid werkzame ambtenaren zijn uitgesloten van het meenemen van hun VGB. Weliswaar zijn zij krachtens een arbeidsovereenkomst werkzaam bij een overheidswerkgever maar hun publieksrechtelijke rechtspositie is niet gewijzigd vanwege de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra, 1 januari 2020). Het betreft onder meer:
- Rechtelijke ambtenaren
- Defensiepersoneel
- Politiepersoneel
Private sector
Binnen de private sector is het niet mogelijk om een VGB mee te nemen naar een andere vertrouwensfunctie. Een VGB is in de private sector gebonden aan een specifieke werkgever en functie.
Rijksoverheid
De overheid heeft op basis van artikel 12 van de Ambtenarenwet 2017 de verplichting om ten aanzien van vertrouwensfuncties de Nederlandse nationaliteit te eisen. Alleen indien ‘het dienstbelang dat bepaaldelijk vordert’ kan hierop een uitzondering worden gemaakt. Bij de aanmelding van een niet-Nederlandse (toekomstige) werknemer voor een veiligheidsonderzoek moet een Niet Nederlander Verklaring gevoegd worden. De inhoud van de verklaring is de verantwoordelijkheid van de betreffende vakminister, de AIVD checkt enkel of de Niet Nederlander Verklaring bij het dossier is gevoegd.
Private sector
In verband met het beginsel van vrij verkeer van werknemers (artikel 45 VWEU) tussen de lidstaten van de Europese Unie, is het binnen de private sector niet mogelijk om de Nederlandse nationaliteit te eisen voor de vervulling van een vertrouwensfunctie.
Bij een detachering is de organisatie die toegang geeft tot het te beschermen belang verantwoordelijk voor het indienen van een veiligheidsonderzoek. De werkgever is in dit geval dus de organisatie die toegang verleent tot te beschermen belangen.
Definitie van het te beschermen belang: Alle aan de organisatie te relateren personen, informatie, informatiesystemen, materieel, goederen, imago en objecten, waarbij in geval van compromittering, of de mogelijkheid van compromittering, nadelige gevolgen, of een risico daarop, kan ontstaan voor de nationale veiligheid.
In beginsel blijft een Verklaring van Geen Bezwaar geldig totdat de werknemer de functie niet meer vervult (bij het verlaten van de functie vervalt de VGB van rechtswege) of de VGB wordt ingetrokken. Het is afhankelijk van het beveiligingsbeleid van de werkgever op welk moment een herhaalonderzoek plaatsvindt. De uitvoering van periodieke herhaalonderzoeken, elke vijf jaar of een veelvoud daarvan, is in artikel 9 Wvo vastgelegd. Binnen het Rijk is in de Interdepartementale Commissie Bedrijfsvoering Rijk afgesproken dat veiligheidsonderzoeken voor A-vertrouwensfuncties minimaal elke vijf jaar worden herhaald en veiligheidsonderzoeken voor B- en C-vertrouwensfuncties minimaal eens in de tien jaar.
De werkgever is wettelijk verplicht (art. 3 lid 2, 3 Wvo) om alle wijzigingen en veranderingen die van invloed (kunnen) zijn op de vertrouwensfuncties voor te leggen aan de AIVD. Zo kan een vertrouwensfunctie mogelijk wijzigen/vervallen doordat de sluitstukgedachte (zie stap 3 van het aanwijsproces) anders is toegepast of wanneer het binnen de functie niet meer nodig om bepaalde toegang te hebben.
De lijst met vertrouwensfuncties moet via de vakminister worden aangepast als:
- Nieuwe vertrouwensfuncties bij een organisatie(onderdeel) worden aangewezen;
- Een vertrouwensfunctie komt te vervallen;
- Een functiebenaming of -nummer wordt gewijzigd;
- De benaming van een organisatie(onderdeel) wordt gewijzigd.
Wijzigen middels een wijzigingsbesluit
De aanpassingen worden vastgelegd in een wijzigingsbesluit. De vakminister (of de gemandateerde) moet een dergelijk wijzigingsbesluit ter instemming voorleggen aan de directeur-generaal van de AIVD.
Als alleen een functienaam of -nummer wijzigt, kan ook worden gewacht tot het eerstvolgende wijzigingsbesluit. In de tussentijd kunnen Verklaringen van Geen Bezwaar afgegeven worden onder de ‘oude’ functiebenaming of het ‘oude’ functienummer.
Procedure wijzigingsbesluit
De procedure van een wijzigingsbesluit is gelijk aan de procedure van het aanwijzen van vertrouwensfuncties. Klik [hier] voor een voorbeeld.